ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ
Τί συμβαίνει σε μια μικρή έκταση του πλανήτη σε σχήμα λεκάνης αν την αφήσεις για εκατομμύρια χρόνια να ζει με τα νερά, τα ζώα, τα έντομα, τα φυτά και τους ανθρώπους της σε μια γεωγραφία με απίθανες αντιθέσεις;
Θα δημιουργηθεί ένα σπάνιο οικοσύστημα όπως αυτή της Μικρής και της Μεγάλης Πρέσπας!
Χάρη στην ηλικία τους και στην ιδιαίτερη γεωμορφολογία της περιοχής οι δύο λίμνες έχουν σχηματίσει ένα μοναδικό σπίτι για τα έμβια όντα που βρέθηκαν, γεννήθηκαν και κουρνιάζουν στην αγκαλιά τους.
ΥΓΡΟΤΟΠΟΣ: τι είναι;
Υγρότοπο ή υγροβιότοπο ονομάζουμε μια περιοχή που έχει νερό όλη τη διάρκεια ή ακόμα και μόνο ένα διάστημα του έτους. Καθώς το νερό είναι πηγή ζωής για φυτά, ζώα και έντομα, τα φυσικά υδάτινα οικοσυστήματα αποτελούν σημαντικά ενδιαιτήματα (=σπίτια) για πολλά είδη. Πέρα όμως από «σπίτι» της άγριας ζωής οι υγρότοποι είναι χρήσιμοι για τη φύση και τον άνθρωπο καθώς:
- φιλτράρουν και αποταμιεύουν το νερό
- συμβάλλουν στην πρόληψη της διάβρωσης κατά τη διάρκεια καταιγίδων
- παρέχουν έναν πολύτιμο φυσικό πόρο
- συχνά βοηθούν τις τοπικές οικονομίες μέσω του τουρισμού και της αναψυχής
Για παραπάνω από έναν λόγους λοιπόν είναι σημαντική η διαχείρισή τους από τον άνθρωπο και όπου αυτή γίνεται με συνέπεια, έχουμε θεαματικά αποτελέσματα.
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥ: τι σημαίνει;
Η διαχείριση των υγροτόπων αναφέρεται στις προγραμματισμένες δραστηριότητες και στρατηγικές που εφαρμόζονται για τη διατήρηση, την αποκατάσταση και τη βιώσιμη χρήση των υγροτοπικών οικοσυστημάτων. Η επιτυχημένη διαχείριση έχει ως αποτέλεσμα την εξισορρόπηση των οικολογικών, κοινωνικών και οικονομικών αξιών που συνδέονται με τους υγροτόπους.
– Τι σημαίνει αυτό με απλά λόγια;
Διατηρώ την καλή κατάσταση μιας λίμνης για παράδειγμα σημαίνει ότι τα ζώα και τα φυτά μέσα και γύρω της διατηρούνται στη ζωή, οι άνθρωποι συνεχίζουν τις δραστηριότητές τους (πχ ψάρεμα, πότισμα, βόσκηση) και άρα συνεχίζουν να ζουν δίπλα σ’ αυτήν κρατώντας ζωντανή την κοινωνία τους και εντέλει αυτόν τον σημαντικό για όλους κύκλο αλληλεξάρτησης.
Η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών (ΕΠΠ) από το 1991 μέχρι σήμερα σε συνεργασία με κρατικούς και τοπικούς φορείς διαχειρίζεται τον υγρότοπο της Μικρής Πρέσπας με αποτελεσματικότητα.
Τα πεδία δράσης της ΕΠΠ με κάποιες ενδεικτικές ενέργειες που γίνονται στην Πρέσπα είναι τα παρακάτω:
- Συντήρηση (conservation) = η προστασία από την υποβάθμιση, την καταστροφή ή τη μη βιώσιμη χρήση
Παράδειγμα στην Πρέσπα: η εγκατάλειψη των παραδοσιακών πρακτικών (βόσκηση, ήπια ξύλευση) απείλησε το μοναδικό δάσος αρκεύθων στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών, καθώς άλλα είδη (οξυές, βελανιδιές) πλήθυναν και δεν άφηναν χώρο για την ανάπτυξή του. Η ΕΠΠ εφάρμοσε το πρόγραμμα LIFE JunEx για τη διάσωσή του δάσους αρκεύθων.
- Αποκατάσταση (restoration) = η επαναφορά του υγροτόπου στη φυσική και λειτουργική του κατάσταση μετά από κάποια καταστροφή ή απειλή.
Παράδειγμα στην Πρέσπα: η στάθμη της Μικρής Πρέσπας σημειώνει πτώση, κυρίως εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Τα υγρά λιβάδια (παραλίμνια λιβάδια που πλημμυρίζουν όταν ανεβαίνει η στάθμη της λίμνης) δεν γεμίζουν πια με νερό κι έτσι οι περιοχές διατροφής των υδρόβιων πουλιών μειώνονται επικίνδυνα. Προσπαθώντας να δράσει αντισταθμιστικά, η ΕΠΠ εγκαινίασε τη χρήση ενός αμφίβιου μηχανήματος για την κοπή του καλαμιώνα, ώστε να δημιουργηθούν εκ νέου περιοχές ιδανικές για να γεννούν και να τρέφονται τα υδρόβια πουλιά καθώς και για να αναπαράγονται τα ψάρια.
- Ρύθμιση (regulation) = η εφαρμογή κανονισμών για τον έλεγχο δραστηριοτήτων που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τους υγροτόπους, όπως η αποστράγγιση, η ρύπανση και η άναρχη ανάπτυξη. Η οριοθέτηση και ο σχεδιασμός χρήσεων γης είναι σημαντικά εργαλεία από την άποψη αυτή.
Παράδειγμα στην Πρέσπα: για να προστατευθεί αποτελεσματικά η ενιαία λεκάνη απορροής της Πρέσπας χρειάζεται να χαραχτεί μια κοινή πολιτική διαχείρισης και από τα τρία κράτη που τη μοιράζονται. Με πρωτοβουλία και πολυετή δουλειά της ΕΠΠ και του WWF Ελλάς, το 2000 ιδρύθηκε το Διασυνοριακό Πάρκο Πρεσπών, με κοινή Διακήρυξη των πρωθυπουργών και των τριών χωρών θέτοντας τα θεμέλια για την αντίστοιχη συνεργασία μεταξύ Ελλάδας, Αλβανίας και Βόρειας Μακεδονίας.
- Βιώσιμη χρήση γης (sustainable land use) = η εξισορρόπηση της χρήσης των υγροτόπων για ανθρώπινες δραστηριότητες όπως η γεωργία, η αλιεία και η αναψυχή με την ανάγκη διατήρησης της οικολογικής τους ακεραιότητας. Οι βιώσιμες πρακτικές μπορεί να περιλαμβάνουν ελεγχόμενη συγκομιδή, γεωργικές μεθόδους φιλικές προς τους οικοτόπους και υπεύθυνο τουρισμό.
Παράδειγμα στην Πρέσπα: ο παραδοσιακός Νερόμυλος στο χωριό Άγιος Γερμανός μετά από προσπάθειες δεκαετιών ανακαινίστηκε με πρωτοβουλία της ΕΠΠ και τη συνεισφορά των κατοίκων, παίρνοντας την αρχική του μορφή με πλήρως λειτουργικούς μηχανισμούς και από το 2015 λειτουργεί ως επισκέψιμος χώρος. Μέσα από την αποκατάσταση ενός προβιομηχανικού μνημείου δημιουργήθηκαν θέσεις εργασίας και στηρίχθηκε μια ήπια τουριστική δραστηριότητα. Το εγχείρημα απέσπασε το βραβείο Europa Nostra το 2016 στην κατηγορία «διατήρηση πολιτιστικής κληρονομιάς».
- Εκπαίδευση και προβολή (education & outreach) = εκπαίδευση των τοπικών κοινοτήτων, φορέων ή επιστημόνων και ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τη σημασία των υγροτόπων και τα οφέλη που παρέχουν τόσο στο περιβάλλον όσο και στην κοινωνία
Παράδειγμα στην Πρέσπα: Το ντοκιμαντέρ «Κοινές Πτήσεις» (2021) δείχνει τη συνεργασία στον υγρότοπο της Μικρής Πρέσπας μεταξύ των φορέων και των επαγγελματιών που δραστηριοποιούνται γύρω απ’ αυτή. Μέσα από εικόνες φύσης και ανθρώπινων δραστηριοτήτων το κοινό μαθαίνει για την ιστορία του υγροτόπου της Μικρής Πρέσπας, την ισορροπία στον καλαμιώνα αλλά και το παράδειγμα της αρμονίας και της συνύπαρξης ανθρώπου και φύσης.
- Έρευνα και παρακολούθηση (research and monitoring) =Διεξαγωγή έρευνας και επιστημονικής παρακολούθησης των υδρόβιων πουλιών για την βελτίωση της γνώσης και την καλύτερη κατανόηση των λειτουργιών του υγροτοπικού οικοσυστήματος καθώς και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των διαχειριστικών παρεμβάσεων.
Παράδειγμα στην Πρέσπα: Κάθε χρόνο η ΕΠΠ αναλύει τα δεδομένα της επιστημονικής παρακολούθησης των υδρόβιων πουλιών της Πρέσπας και συντάσσει σχετική αναφορά. Τα δεδομένα αυτά που συγκεντρώνονται ετησίως ανελλιπώς από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 αφορούν κυρίως τη στάθμη της λίμνης, τους πληθυσμούς σημαντικών ειδών υδρόβιων πουλιών (όπως οι πελεκάνοι, οι ερωδιοί, οι λαγγόνες, οι σταχτόχηνες κ.α.), τις διαχειριστικές παρεμβάσεις (π.χ. διαχείριση της βλάστησης των υγρών λιβαδιών, δημιουργία αντιπυρικών ζωνών στον καλαμιώνα, διαχείριση της στάθμης), καθώς και συμβάντα-ορόσημα για τα πουλιά (π.χ. ξηρασία, γρίπη των πτηνών). Τα δεδομένα αυτής της συστηματικής παρακολούθησης κοινοποιούνται στις αρμόδιες κρατικές αρχές και χρησιμοποιούνται στη λήψη αποφάσεων για διαχειριστικές παρεμβάσεις, στην αντιμετώπιση απειλών, στον εμπλουτισμό της γνώσης και την δημοσίευση επιστημονικών άρθρων και βεβαίως στην προώθηση των πολύτιμων φυσικών αξιών της Πρέσπας και την ευαισθητοποίηση των πολιτών.
Διαβάστε περισσότερα για τη δράση της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών στο επίσημο site της.