Στις 12 Μαρτίου 2025 έγινε η τελετή έναρξης των εργασιών για τις υποδομές της συνοριακής διάβασης Markoova Noga, παρουσία του πρωθυπουργού της Βόρειας Μακεδονίας Hristijan Mickoski.
Παρευρέθηκαν επίσης ο Δήμαρχος Πρεσπών, Γιώργος Στεργίου, ο Πρέσβης της Ε.Ε. Μιχάλης Ρόκας, ο μόνιμος Αντιπρόσωπος του ΟΗΕ, Armen Grigoryan, η Πρέσβης της Ελλάδας στα Σκόπια, Σοφία Φιλιππίδου, η Γενική Πρόξενος στο Μοναστήρι, Δέσποινα Ηπιώτη, ο Δήμαρχος του Ρέσεν, Jovan Tozievski και ο Αντιπεριφερειάρχης Πολιτικής Προστασίας Δυτικής Μακεδονίας, Ιωάννης Κιοσές.
Με αφορμή την εν λόγω τελετή ο Μιχάλης Πετράκος, Γενικός Γραμματέας του Δήμου Πρεσπών, συνέγραψε το παρακάτω πολύ ενδιαφέρον κείμενο για τον Κράλη Μάρκο:
Την περασμένη βδομάδα, έγινε τελετή για την έναρξη των εργασιών της κατασκευής του τελωνείου στην πλευρά της Βόρειας Μακεδονίας, που είναι τμήμα των εγκαταστάσεων του συνοριακού σημείου διέλευσης που συμφωνήθηκε το 2019 να δημιουργηθεί και να λειτουργήσει κοντά στον Λαιμό Πρεσπών. Επίσης, πρόσφατα εγκρίθηκε και υπογράφτηκε και η σύμβαση για την κατασκευή των υπολοίπων κτιρίων και στις δύο χώρες με χρηματοδότηση από το πρόγραμμα Interreg Ελλάδας – Βόρειας Μακεδονίας.
Στην ελληνική πλευρά, η διάβαση αυτή αναφέρεται ως “Συνοριακή Διάβαση Λαιμού” ή “Πρεσπών”, ενώ στη Βόρεια Μακεδονία έχει έναν πιο ποιητικό τίτλο: “Markoova Noga”, που σημαίνει πόδι (ή πάτημα) του Μάρκου αναφερόμενη στον μεσαιωνικό Βασιλιά (Κράλη) Μάρκο. Πράγματι, κοντά στο σημείο της παλιάς μπάρας, δίπλα στον υφιστάμενο Βορειομακεδονικό αστυνομικό σταθμό που θα ανακαινιστεί με το έργο του προγράμματος Interreg, βρίσκεται ένας βράχος με ένα αποτύπωμα σε μακρόστενο σχήμα, το μέγεθος του οποίου, αν επρόκειτο πραγματικά για αποτύπωμα ποδιού, θα αντιστοιχούσε στο εντυπωσιακό νούμερο 82!
Η θρυλική μορφή του Κράλη Μάρκου παραμένει ζωντανή στη βαλκανική πολιτισμική κληρονομιά, ενώνοντας λαούς όπως οι Έλληνες, Σέρβοι, Κροάτες, Βορειομακεδόνες, Βούλγαροι και Μαυροβούνιοι με κοινές παραδόσεις και μύθους. Η διαχρονική του απήχηση και οι ποικίλες αναφορές στη λογοτεχνία και τη λαϊκή μούσα τον καθιστούν σύμβολο μιας πολύπλοκης αλλά και κοινής βαλκανικής ταυτότητας. Το όνομα είναι εξαιρετικά ταιριαστό μια και, όπως ο Κράλης, έτσι και η νέα αυτή συνοριακή διάβαση μπορεί να λειτουργήσει ενοποιητικά, σαν μια γέφυρα φιλίας και συνεργασίας.
Ο Κράλης Μάρκος είναι μια εξαιρετικά αντιφατική φιγούρα. Από τη μία, οι λαϊκές παραδόσεις τον παρουσιάζουν ως ισχυρό υπερασπιστή των αδυνάτων, έναν Βαλκάνιο μεσαιωνικό ιππότη, ένα μείγμα Διγενή Ακρίτα και Μαρμαρωμένου Βασιλιά που προστατεύει τους φτωχούς από τους δυνάστες τους (που συνήθως είναι Τούρκοι). Στην Πρέσπα και άλλα σημεία στα νότια Βαλκάνια, θρύλοι τον θέλουν, αυτόν ή το άλογό του τον Σάρατς, να έχει αφήσει το αποτύπωμά του σε βράχους, ενώ το όνομά του τραγουδιέται και αρκετά πιο νότια, όπως στα Σέρβια της Δυτικής Μακεδονίας, όπου μνημονεύεται η υπεράσπιση του Κάστρου της «Ωριάς» από την κόρη του, μετά τον θάνατό του.
Από την άλλη, ο Κράλης Μάρκος, υπήρξε υπαρκτό ιστορικό πρόσωπο, ήταν μεσαιωνικός Σέρβος βασιλιάς και γιος του ισχυρού Βασιλιά Βουλκασινού (του “άρχοντα Βουλκασινού” όπως μνημονεύεται στην κτητορική επιγραφή του Ασκηταριού της Ελεούσας, που ταυτίζεται με τον Vukašin Mrnjavčević), ο οποίος, πέρα από ηγεμόνας μιας ευρείας περιοχής, ήταν και συν-τσάρος του Στέφανου Ούρος. Ο Vukašin σκοτώθηκε το 1371 στη κρίσιμη μάχη του Έβρου, πολεμώντας τους Οθωμανούς, οι οποίοι, μετά τη νίκη τους αυτή, εδραίωσαν την παρουσία τους στα Βαλκάνια. Σε αντίθεση με τον πατέρα του, ο Μάρκος δεν κατάφερε να κερδίσει την αναγνώριση των υπόλοιπων Σέρβων ευγενών, οι οποίοι όχι μόνο δεν τον θεώρησαν Τσάρο, διάδοχο του πατέρα του και του Ούρος (ο οποίος πέθανε επίσης το 1371), αλλά σταδιακά αφαίρεσαν μεγάλα τμήματα από τα εδάφη του βασιλείου που κληρονόμησε. Τελικά, ο Μάρκος περιορίστηκε να κυβερνά μια μικρή περιοχή γύρω από την πρωτεύουσά του, το Πρίλεπ, που περιλάμβανε και την Πρέσπα.
Ακόμα χειρότερα, σε αντίθεση με τους περισσότερους Σέρβους ευγενείς, ο Μάρκος δεν συμμετείχε στη μεγάλη μάχη του Κοσυφοπεδίου το 1389 υπό τον πρίγκιπα Λαζάρ, αλλά αντίθετα συμμάχησε με τους Οθωμανούς και έγινε υποτελής του Σουλτάνου. Η συμμαχία αυτή τον έφερε στη μάχη του Ρόβινε της σημερινής Ρουμανίας το 1395, όπου βρήκε το θάνατο πολεμώντας στο πλευρό του Σουλτάνου Βαγιαζήτ του Κεραυνού ενάντια στους Χριστιανούς ηγεμόνες της Βλαχίας. Αυτή η ιστορική πραγματικότητα, σε έντονη αντίθεση με τον ηρωικό μύθο που τον περιβάλλει στη λαϊκή παράδοση, αναδεικνύει τις αντιφάσεις που συνοδεύουν τη φιγούρα του Κράλη Μάρκου. Μια φιγούρα που έχει εμπνεύσει εκτός από τη λαϊκή μούσα και αρκετούς σύγχρονους Έλληνες ποιητές.
Ο Άγγελος Σικελιανός τον εξυψώνει σε πρότυπο αντίστασης:
“Κράλη Μάρκο, οργή της δόξας, αντηχείς στου κόσμου τα άδεια φωνήεντα,
μορφή σου υψώνεται στον ουρανό της αντίστασης”
Ο υπερρεαλιστής Νίκος Εγγονόπουλος, τον απογυμνώνει από τον ηρωικό του μανδύα:
“Μίρκο Κράλη, τι ζητάς;
Εδώ δεν είναι παίξε-γέλασε:
Εδώ είναι Μπαλκάνια”
(Ο Διονύσης Σαββόπουλος, στον “Μπάλο”, παραφράζει τον στίχο, αντικαθιστώντας το κάπως ειρωνικά τραχύ “Μπαλκάνια” του Εγγονόπουλου με το πιο οικείο “Βαλκάνια”.)
Ο Μάρκος Μέσκος, στο ποίημά του «Ειρήνη», τον παρουσιάζει ως αντιήρωα, έναν αδύναμο και ευάλωτο στρατιώτη που πνίγηκε προσπαθώντας να σώσει έναν εχθρό κάνοντας τον έτσι πλέον σύμβολο ειρήνης.
“Να πεις… εσύ που δεν ξέρεις
πως ο Μάρκος Κράλλης
ο πιο αδύνατος του λόχου
ο πιο αδύνατος της δοξασμένης Μεραρχίας
πνίγηκε χτες στο ποτάμι
προσπαθώντας
να σώσει έναν εχτρό του πληγωμένο
που φώναζεν: — Ειρήνη… Ειρήνη…”
Οι Χειμερινοί Κολυμβητές στο ομώνυμο τραγούδι παρουσιάζουν έναν Μάρκο που υπερβαίνει τον ιστορικό χρόνο και την εθνική παράδοση, αποκτώντας μια μυθική διάσταση. Ο Κράλης Μάρκος ανασταίνεται από αρχαίες τελετές και επανεμφανίζεται ως σοφός ειρηνοποιός που παρεμβαίνει στις σύγχρονες συγκρούσεις των λαών της Βαλκανικής, καλώντας τους να σταματήσουν τους πολέμους και να αναστηλώσουν το «γκρεμισμένο γεφύρι», σύμβολο ενότητας και συνεργασίας.
Ἤκουν δὲ αὐτοὺς ἐπῳδαῖς καὶ τελεταῖς
ἀνοίγειν τοῦ ᾍδου τὰς πύλας/ καὶ κατάγειν ὃν βούλονται ἀσφαλῶς
καὶ ὀπίσω αὖθις ἀναπέμπειν!
Πῆρα τὸ μαῦρο πρόβατο ἀπ᾿ τὰ κέρατα
καὶ τριγυρνοῦσα στὸ Στρυμόνα, στὰ βουνὰ
μεσ᾿ στὰ γυμνὰ τὰ βράχια καὶ τὰ ἔλατα
στὸ Τσέγγελ Ντάγ, στοῦ Μάρκου τὰ στενά.
Καὶ βρήκαμε τὴ νύχτα μὲ φεγγάρι
τοῦ Μάρκο Κράλιεβιτς τὰ λείψανα τὰ ἅγια,
τὸ πρόβατο ἔπεσε ἄψυχο κουφάρι
κι ἔψαλα τῶν Βογόμιλων τὰ μάγια!
Κι ὁ Ἅδης μοῦ ῾κανε μεγάλη χάρη.
Βγῆκε ὁ Μάρκο Κράλιεβιτς σὰ μπόρα
κι εἶπε: Σταθεῖτε, Σλάβοι, Σκιπετάροι,
μὴν πολεμᾶτε πιὰ γι᾿ αὐτὴ τὴ χώρα!
Ἀφοῦ θυμᾶστε ἀκόμα τ᾿ ὄνομά μου
ἀξίζω νὰ μοῦ κάνετε χατίρι
νὰ βροῦν ἀναπαμὸ τὰ κόκαλά μου
Τὸ γκρεμισμένο χτίστε τὸ γεφύρι!
Ο Κράλης Μάρκος, μια μορφή που ισορροπεί ανάμεσα στον μύθο και την ιστορία, συμβολίζει τους κοινούς δεσμούς και τις αντιφάσεις των Βαλκανίων. Μέσα από θρύλους και παραδόσεις ενσαρκώνει τον αγώνα για δικαιοσύνη, την προστασία των αδυνάτων και τη διαχρονική αναζήτηση της ειρήνης.
Η νέα συνοριακή διάβαση στο «Πόδι του Μάρκου» στις Πρέσπες δεν είναι απλώς ένα πέρασμα από χώρα σε χώρα· είναι μια σύγχρονη γέφυρα που ενώνει λαούς και πολιτισμούς, όπως ακριβώς ο μύθος του Κράλη Μάρκου συνέδεσε γενιές ανθρώπων στα Βαλκάνια μέσα στους αιώνες.
Όπως ο Κράλης Μάρκος ταξίδευε στα βουνά και τα περάσματα αφήνοντας πίσω του αποτυπώματα που έγιναν θρύλοι, έτσι και αυτή η διάβαση καλείται να αφήσει το δικό της σημάδι: αυτό της συνεργασίας και της ειρηνικής συνύπαρξης. Όπως εκείνος ενέπνεε θάρρος και αντοχή, η «Markoova Noga» μπορεί να εμπνεύσει τις νέες γενιές να δουν τα σύνορα όχι ως εμπόδια, αλλά ως αφετηρίες για συνεργασία, φιλία και αμοιβαία κατανόηση.
Αυτή η διάβαση ενώνει όχι μόνο εδάφη αλλά και τη βαλκανική κληρονομιά, προβάλλοντας την ιδέα ότι οι λαοί μπορούν να ξεπεράσουν τις πληγές του παρελθόντος. Στην καρδιά της διασυνοριακής περιοχής των Πρεσπών, εκεί που οι θρύλοι συναντούν τη πραγματικότητα, η «Markoova Noga» ελπίζουμε να γίνει ένα νέο γεφύρι που καλεί σε ειρήνη, συνεργασία και κοινή προοπτική.
Όπως ο Κράλης Μάρκος αναδύεται μέσα από τη λαϊκή μνήμη ως ένας ήρωας ενότητας, έτσι και η διάβαση αυτή μπορεί να γίνει σύμβολο ενός μέλλοντος όπου οι διαφορές μετατρέπονται σε ευκαιρίες και οι γειτονικές χώρες βαδίζουν μαζί προς έναν κοινό Ευρωπαϊκό δρόμο.
